شهدا شرمنده ایم

اسكناس

از زمانهاي قديم, اسكناس به انواع و اشكال مختلف وجود داشته و در هرزمان داراي نقش و وظايف محدود و خاصي بوده است. مثلاً, در روم قبل از ميلاد, بانكها اسناد كاغذي منتشر مي‌كردند و به اشخاصي كه مسكوكات خود را پيش آنها به امانت مي‌گذاشتند, سندي به عنوان قبض رسيد مي‌دادند. اين اسناد در بازار دست بدست مي‌گشتند و عملاً وظايف پول مسكوك و رايج آن زمان را انجام مي‌دادند. در قرون وسطي نيز, بانكهاي هلندي و انگليسي اسنــادي نظير آن را ابداع و بر اساس آن وصول مسكوكات فلزي قيمتي را طبق سندي, گواهي مي‌كردند و اين سند, انتقال اسمي مسكوكات فلزي را امكان‌پذير مي‌ساخت و درعمل, قسمتي از وظايف و نقشهاي همان مسكوكات را ايفا مي‌كرد.

در سال 1656 ميلادي, پالمستروخ موسس بانك سوئد اسكناس را ابداع كرد و آن‌را به ويژه براي تنزيل اسناد تجاري به وسيله بانكها, رايج ساخت. قبل از اين تاريخ, بانكها اغلب به عمليات تنزيل و قبول سپرده مي‌پرداختند. بدين ترتيب كه اسناد تجاري مدت دار را به عنوان سپرده نزد خود مي‌پذيرفتند و موقتاً معادل وجه آنها را بعد از كسر ارزش اسمي سپرده, به صورت مسكوكات فلزي, به دارندگان آنها مي‌دادند. اين نوع اسكناس, در واقع تعهدنامه‌اي بود كه طبق آن بانك تنزيل كننده يا قبول كننده سپرده, آنرا منتشر و تعهد مي‌كرد كه هروقت حامل آن به بانك رجوع كند, بدون هيچگونه تشريفاتي, معادل آن را به صورت مسكوك فلزي به وي بپردازد. پس در حقيقت, اين تعهدنامه در عين حال يك اسكناس قابل تبديل به فلزات قيمتي نيز بود. اين همان اسكناسي است كه بعدها با طلا رابطه رسمي برقرار ساخت و از نظر حجم انتشار و موسسات منتشركننده, تابع مقررات و قوانين پولي و بانكي گرديد و از قرن نوزدهم پول رايج عمومي در اقتصاد كشورها شد.

پول تحريري

پول تحريري يا پول اعتباري به مجموع مانده‌ حسابهاي مشتريان بانكها و ساير موسساتي كه سپرده مي‌پذيرند, اطلاق مي‌شود و معمولاً به وسيله چك يا ابزاري ديگر از حسابي به حساب ديگر قابل انتقال است. بخش مهمي از داد و ستدها و مبادلات از طريق پول تحريري صورت مي‌گيرد و بخش ديگر آن با اسكناس و مسكوك انجام مي‌شود, لذا سپرده‌ها هم مي‌توانند به نوعي وظايف پول را انجام دهند.

پـول الكترونيكي

پول الكترونيكي در واقع يك عدد (شامل بيت‌هاي ديجيتالي) است كه بعد از امضاي ديجيتالي ناشر آن, با ارزش معيني اعتبار مي‌يابد و قابليت انتشار و مبادله سريع را در شبكه رايانه‌اي دارا مي‌باشد. اين پول عليرغم اينكه دوران تكوين خود را مي‌گذراند, اما داعيه جايگزيني اسكناس و مسكوك را داشته و از معيارهايي نظير امنيت, گمنام بودن كاربر, قابليت كاربري آسان, حمل و نقل راحت, استفاده مستمر, دائمي بودن و قابليت اطمينان برخوردار مي‌باشد.

شبـه پـول

اگر سپرده‌ها را به ديداري, پس‌انداز و مدت‌دار تقسيم كنيم سپرده‌هاي ديداري فرق عمده‌اي با اسكناس و مسكوك ندارند, زيرا به سهولت قابل نقل و انتقال هستند. امّا سپرده‌هاي پس‌انداز و مدت‌دار از درجه نقدينگي پايين‌‍تري برخوردار بوده و در مقايسه با سپرده‌هاي ديداري به سادگي نمي‌توانند جايگزين اسكناس و مسكوك شوند. از اين رو سپرده‌هاي پس‌انداز و مدت‌دار را شبه‌پول گويند. يكي از مهمترين خصوصيات شبه پول, ضدّ تورمي بودن آن در كوتاه مدت است. چرا كه دارندگان اين نوع دارايي لااقل براي مدتي از هزينه و خرج كردن منصرف شده‌اند. مع ذلك اين اثر در چارچوب فعاليتهاي اعتباري بانكها قابل تغيير است. زيرا افزايش شبه پول از يك سو قدرت وام دهي بانكها را افزايش مي‌دهد و گسترش اعتبارات معمولاً اثر تورمي دارد و از سوي ديگر بايد توجه داشت كه اگر در اقتصادي شبه پول زيادي انباشته گردد, هنگام فرارسيدن مشكلات و بروز بي‌اعتمادي, سپرده‌گذاران خواستارتبديل آن به پول شده و به يكباره حجم پول در جريان, افزايش چشمگيري مي‌يابد. بروز چنين واقعه‌اي براي ارزش پول خطرناك است و جامعه را با تورم روزافزوني مواجه مي‌كند. در چنين شرايطي معمولاً بانكها با كمبود اسكناس روبرو مي‌شوند و براي دريافت اسكناس به بانك ناشر اسكناس رجوع مي‌كنند و بانك مزبور نيز ناگزير به انتشار اسكناس جديد دست مي‌زند و اگر اين سير با سرعت پيشروي‌كند, بانكهاباورشكستگي روبرو شده و ارزش پول با كاهش‌هاي‌پي‌درپي ‌مواجه‌‌مي‌شود.